7 lessen uit de coronacrisis voor het sociaal domein

Het coronavirus. Een crisis met verschillende risiconiveaus. We weten inmiddels niet beter en hopen allemaal op een snelle terugkeer naar de oude situatie. Toch zijn er ook veel positieve en interessante lessen te leren uit de coronacrisis, die ook zeer relevant zijn voor het sociaal domein.

Er verschijnen regelmatig berichten en artikelen in de media dat gemeenten moeite hebben met grip krijgen op de uitgaven en dat de kwaliteit achteruit gaat. Dit is het geval bij grote, middelgrote als kleine gemeenten. Hoe kun je als wethouder, bestuurder, beleidsmaker of uitvoerder lessen trekken uit de coronacrisis? Dit alles met als doel om te werken aan bewustwording, passende maatregelen en een routekaart om als gemeente weer meer in controle te komen.

Het coronavirus en de verschillende risiconiveaus: waakzaam, zorgelijk, ernstig, zeer ernstig tot lockdown

Door het coronavirus sterven er dagelijks mensen en hebben we te maken met overbelaste IC’s waardoor onze reguliere zorg onder druk staat. Er is nog steeds veel onzekerheid en onrust omdat de zorgvraag wordt gestuurd door het aantal besmettingen en het zorgaanbod een beperkte capaciteit heeft. Het doel van de overheid blijft om overbelaste IC’s te voorkomen en het zorgpersoneel in ziekenhuizen te ontlasten door de boel ‘intelligent’ op slot te zetten en veel te testen, zodat de economische en maatschappelijke impact beperkt blijft. Dit duurt totdat groepsimmuniteit wordt versterkt via de vaccins die we toegediend krijgen.

Afhankelijk van de besmetting aantallen en daarmee de vraag naar zorg, wordt het actuele risiconiveau – variërend van ‘waakzaam’, ‘zorgelijk’, ‘ernstig’, ‘zeer ernstig’ tot ‘lockdown’ – nog steeds als enig sturende KPI gezien. Het risiconiveau bepaalt vervolgens hoe we als maatschappij onze dag-/werkbesteding kunnen en mogen uitvoeren met een opgelegd pakket aan maatregelen. Zo komen we dichter bij ons gezamenlijke doel: terug naar hoe het was en waar we zelf weer aan het roer staan.

Wat kan het sociaal domein leren uit deze coronacrisis? 

Hoe komen we weer in een beheersbare situatie terecht? Tijdens de coronacrisis zijn veel experts het grotendeels eens over de volgende succesfactoren: behoefte aan visie, duidelijkheid, draagvlak, discipline, het hebben van één baas, het breed kijken naar de impact van een probleem, verantwoordelijkheid nemen en het inzetten van een uitvoerend programmateam met mandaat.

Deze lessen zijn ook van toepassing op de dreigende crisis in het sociaal domein. Dit betreft alle inspanningen die de gemeente doet op het terrein van werk en participatie, bijstandsuitkeringen, jeugdzorg, hulp bij het huishouden en het stimuleren van zelfredzaamheid en zelfstandigheid op basis van de Jeugdwet, de Participatiewet en de WMO. De nood is hoog. Vaak zijn de uitgaven onvoldoende onder controle en is er een gebrek aan grip op de kwaliteit van dienstverlening en onvoldoende aandacht voor bovengenoemde succesfactoren. De gemeente is hiervoor verantwoordelijk en aanspreekbaar.

In lijn met de wijze waarop we corona bestrijden zou het binnen het sociaal domein goed zijn om ook een brede probleemanalyse te maken en om net zoals in de coronacrisis met slechts één KPI te denken en te werken. Het ‘grip niveau’ is hier bij uitstek voor geschikt.

Het sociaal domein en de verschillende grip niveaus: ernstig, waakzaam en in controle

Het goede nieuws hierbij is dat gemeenten binnen hun invloedssfeer de nodige mogelijkheden hebben om meer grip te krijgen op de uitgaven voor basishulp, aanvullende hulp en specialistische hulp. Met name inkoop, informatie, financiën, contractmanagement, beheer en monitoring kunnen een grote rol spelen om als gemeente structureel beter grip op de dienstverlening in het sociaal domein te krijgen.

In de routekaart kennen we drie niveaus ‘ernstig’, ‘waakzaam’ en ‘in controle’. Deze niveaus zouden door gemeenten langs verschillende onderdelen breed kunnen worden getoetst.

Hierbij is binnen gemeenten een zakelijke stijl nodig, waarbij duidelijke kaders en doelstellingen worden meegegeven om ‘waakzaam’ en ‘in controle’ te komen door middel van maatschappelijke en zakelijke sturing op het sociaal domein. Het resultaat is een betere kwaliteit / uitgaven verhouding. Dit geeft stakeholders in het sociaal domein handvatten, gezamenlijk inzicht en draagvlak om meer grip te krijgen op de uitgaven en kwaliteit met een passend en dwingend pakket aan maatregelen. Dit noemen wij de Gemeentelijke Gripniveau Routekaart.

Gemeentelijke Gripniveau Routekaart

De Gemeentelijke Gripniveau Routekaart bestaat uit een aantal kenmerken, uitdagingen en een groot aantal werkende praktische maatregelen rondom negen onderwerpen. Deze zijn gebaseerd op implementaties en ervaring, opgedaan bij diverse gemeenten, uitvoeringsorganisaties en hun ketenpartners in het sociaal domein in de afgelopen jaren. Laten we vooral kijken waar we zaken eenvoudiger en beter kunnen maken en problemen stap voor stap kunnen oplossen.

Met een routekaart kunnen organisaties meer grip krijgen op de ‘crisis’ om te sturen op de uitgaven en kwaliteit van de dienstverlening. Dit omvat ook aandacht voor beschikbare betrouwbare data voor het verantwoordingsproces en het beschikbaar maken van onderliggende stukken om op te sturen.

Het biedt gemeenten een leidraad om op een passende en gecontroleerde wijze een kennisorganisatie te worden in het sociaal domein die zorg en kennis optimaal combineert.

Het geeft met name wethouders, bestuurders, beleidsmakers, controllers, inkopers, contractmanagers en toezichthouders in het sociaal domein gezamenlijk inzicht en meer draagvlak voor een aanpak waardoor ze beter grip krijgen op de uitgaven en kwaliteit.

Ben jij benieuwd waar jouw gemeente staat? En hoe jouw gemeente in het sociale domein waakzaam en in controle komt met quick wins en een passende veranderkundige aanpak?

We delen als Expertgroep Sociaal Domein onze expertise en ervaring graag. Reageer, mail of bel ons als je vragen of opmerkingen hebt over onze gepubliceerde whitepaper.